خارشتر، گیاهی است چندساله به ارتفاع ۲۰ تا ۱۲۰سانتی متر و دارای شاخه‌های متعدد خاردار به‌رنگ سبز تا سبز مات. طول خارها، از ۱ تا ۶سانتی‌متر متغیر بوده و زاویه آنها، تقریباً راست است. برگ‌ها، بیضی شکل به‌طول۱۰ تا ۱۵ و عرض۳ تا ۵ میلی‌متر و گُل‌ها، که معمولاً در محور خارها و به‌تعداد ۲ تا ۸عدد در هر خار ظاهر می‌شوند، به‌رنگ قرمز ارغوانی تا جگری هستند. کاسه گُل، بدون کُرک است و میوه، به‌صورت نیام دانه‌تسبیحی، حاوی ۴ تا ۷دانه می‌باشد. سطح نیام، صاف یا دارای خارهای کوتاه است.
گیاه دارویی خارشتر و خواص گیاه خارشتر
در دنیا، ۱۲گونه خارشتر وجود دارد که فقط ۲گونه آن در ایران می‌روید. گونه غالب در ایران، Alhagi maurorum است که شرح گیاهشناسی آن، در بالا آورده شد؛ اما گونه‌ای دیگر به‌نام Alhagi graecorum نیز در جنوب و جنوب‌غربی ایران می‌روید که قدّی کوتاه‌تر، خارهای انبوه‌تر، کاسه گُل کاملاً دندانه‌دار، میوه پوشیده از کرک‌های ابریشمی فشرده و نیامی تقریباً دانه‌تسبیحی دارد. این گیاه را پیش‌تر به‌نام Alhagi manifera می‌شناختند. خارشترِ غالب یا Alhagi maurorum، دارای اسامی قبلی و مترادف A. persarum،A. camelorum و A. pseudalhagi بوده است. نام‌های دیگر فارسی خارشتر عبارت است از خاراشتر، خاربز و علف ترنجبین، که در گناباد به آن خرنگبین (خارانگبین) می‌گویند. نام عربی این گیاه، الحاج است که نام علمی گیاه، Alhagi نیز از همین واژه گرفته شده است. واژه camelorum نیز به زبان لاتین، به معنی شتر است.
ریشه خارشتر بسیار عمیق، قوی و گسترده است؛ به‌طوری‌که یکی از عوامل تخریب بناهای باستانی به‌شمار می‌رود. این گیاه معمولاً در بیابان‌ها ومناطق کویری می‌روید؛ اما به‌صورت یک علف‌هرز سِمِج در اکثر مزارع، باغ‌ها و زمین‌های دست‌ورزی‌شده، به‌سرعت گسترش پیدا می‌کند و حتی گاهی آسفالت را نیز شکافته و از آن سر بَر می‌آورد.
جالب است بدانیم هرچند خارشتر، مورد تعلیف شتر و بُز قرار می‌گیرد و زنبور عسل نیز به گُل‌های آن علاقه دارد، اما تنها در بعضی زیست‌بوم‌های خاص و در صورت وجود و فعالیت حشره‌ای خاص می‌تواند ترنجبین تولید کند.
خواص و کاربردهای گیاه دارویی خارشتر
طبیعت خارشتر از نظر حکمای طبّ سنتی، خیلی گرم‌وخشک است و به‌عنوان مُدرّ و مُسهِل از آن بهره می‌برند. همچنین، جوشانده آن مُعرِّق است و مالیدن روغن برگ‌های آن برای روماتیسم مفید است. گُل‌های آن نیز برای التیام بواسیر مؤثر است. بر طبق تحقیقات جدید مشخص شده است که مواد موجود در ریشه خارشتر می‌تواند در تقویت سیستم دفاعی بدن مؤثر واقع شود و لذا گزینه مناسبی برای درمان و مهار بیماری ایدز به‌شمار می رود.
ترنجبین
ترنجبین، معرَّب ترنگبین (ترانگبین=عسل تازه) است که به عربی، مَنّ (بر وزن ظَنّ) گفته می‌شود. بر اثر فعالیت گونه‌ای حشره سخت‌بالپوش (احتمالاً نوعی Larinus) بر روی شاخه‌های جوان گیاه خارشتر، شیرابه‌ای تراوش می‌شود که به‌تدریج مانند ذرات نبات بر روی گیاه، سفت شده و مستقر می‌شوند. این حشره معمولاً در مناطق کویری و بیابانی دیده می‌شود؛ بنابراین جایی که این حشره نباشد، گیاه خارشتر نمی‌تواند ترنجبین تولید کند. افراد محلی، صبح زود و قبل از طلوع آفتاب، شاخه‌های حاوی ترنجبین را جمع‌آوری کرده و در محل تمیزی آنها را قرار می‌دهند. سپس با ضربه‌زدن و تکاندن آنها روی پارچه‌های سفید و تمیز، ترنجبین را به‌دست آورده و پس از تمیز کردن، آن را به بازار عرضه می‌کنند.
واژه عربی مَنّ (ترنجبین) در تورات و قرآن هم آمده است؛ به‌صورتی‌که در قرآن سه‌بار (سوره بقره آیه۵۷، سوره اعراف آیه۱۶۰ و سوره طه آیه۸۰) به آن اشاره شده است. علمای قدیم اسلامی می‌پنداشتند که مَنّ، شبنمی است که از آسمان روی خاری که آن را حاج (خارشتر) می‌نامند، می‌نشیند و پس از خشک‌شدن مبدّل به مَنّ می‌شود. برای اولین‌بار، ابوریحان بیرونی دریافت که ترنجبین، از تراوشات خود گیاه است.
خواص و کاربرد ترنجبین
ترنجبین، در حقیقت ماده‌ای قندی است که مقدار زیادی ساکارز طبیعی دارد؛ به‌همین علت، طعمی شیرین داشته و به‌عنوان طعم‌دهنده و شیرین‌کننده در صنایع داروسازی کاربرد دارد. سابقاً، در خراسان و یزد به‌صورت سنتی از آن قند تهیه می‌کردند و هم‌اکنون نیز در صنعت ساخت گَز مورد مصرف قرار می‌گیرد.
ترنجبین به‌عنوان یک فرآورده گیاهی، در طبّ سنتی بسیار رایج است و طبق نظر حکمای طب سنتی، طبع آن کمی گرم و تر است و به‌عنوان مُلیِّن، مسهل صفرا، تب‌بر، خنکی، رافع سرفه، رافع زردی، برطرف‌کننده یبوست، برطرف‌کننده درد سینه و رافع عطش و تب‌های گرم، کاربرد دارد. استفاده مقدار کمی از آن، برای فرونشاندن تب‌های نوزادان و کودکان و نیز برای لینت مزاج آنها متداول بوده است.
مصرف ترنجبین با آب پنیر برای اخراج اخلاط سوخته، با ماءالشعیر برای دفع اخلاط گرم، مخلوط با کره گوسفندی برای بازکردن مجاری ادراری (حبس‌البول) و با آب زیره برای رفع صدای شکم (قرقر شکم) که با تب خفیف توأم باشد، مفید است.
احتیاط
بیماران مبتلا به حصبه، اسهال خونی، بواسیر، خون‌ادراری و آبله نباید از ترنجبین استفاده کنند. ترنجبین، مضرّ طحال است و برای اشخاص گرم‌مزاج، مناسب نیست.
هنگام و مقدار مصرف
بهترین موقع برای بهره‌گیری از خواص درمانی ترنجبین، خوردن آن به‌صورت ناشتا در صبح‌ها می‌باشد و مقدار خوراک آن نیز بسته به سنّ بیمار، از۱۰ تا ۳۵گرم می‌باشد
با سلام،آیا خار شتر برای دفع سنگ کلیه مفید است.طریقه مصرف آن چگونه است